Gimnazjum im. Jana Śniadeckiego w Oszmianie 1918 -1944

Gimnazjum w Oszmianie powstało na podstawie zgody niemieckiego komendanta wojskowego wydanej w sierpniu 1918 roku. Mimo okupacji niemieckiej (formalnie trwała jeszcze I wojna światowa) z dniem 1 października 1918 roku w obecności Ferdynanda Ruszczyca (profesora Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie), ks. Czesława Górskiego (ówczesnego proboszcza i dziekana oszmiańskiego), Antoniego Łokuciewskiego (późniejszego Marszałka Sejmu Litwy Środkowej, długoletniego dyrektora Gimnazjum Oszmiańskiego) i wielu innych znamienitych gości rozpoczęto pierwszy rok szkolny w gmachu byłej Kasy Skarbowej przy ul. Kościelnej i uruchomiono pierwsze trzy klasy gimnazjalne. Następnie Oszmiana została zajęta przez oddziały sowieckie i gimnazjum zawiesiło działalność, do momentu wkroczenia Wojska Polskiego w maju 1919 roku. Dzięki temu można było rozpocząć zajęcia w roku szkolnym 1919/1920. Jednak kolejna ofensywa sowiecka spowodowała, że gimnazjum zostało zamknięte. Po zajęciu Oszmiany przez bolszewików zniszczono budynek szkoły i jej wyposażenie, zaś bibliotekę wywieziono.

W dniu 3 listopada 1922 gimnazjum przeniosło się do własnej nieruchomości otrzymanej od państwa, położonej na wzgórzu przy przedłużeniu ul. Piłsudskiego (Traktu Napoleońskiego) nad rzeczką Łejlubką (wpadająca do Oszmianki). Był to teren byłego więzienia carskiego o powierzchni ponad 1 ha , obejmujący kilka budynków. W kolejnych latach w obrębie „kampusu gimnazjum” powstało nowoczesne boisko sportowe oraz sala gimnastyczna wraz ze sceną do występów artystycznych, ogródek botaniczny i szkolna stacja meteorologiczna , odnowiono także tereny zielone na całej nieruchomości.

W dniu 1 września 1923 roku szkoła została upaństwowiona i zaczęła funkcjonować pod nową oficjalną nazwą: Państwowe Gimnazjum Koedukacyjne Humanistyczne im. Jana Śniadeckiego w Oszmianie. Mimo nazwy program szkolny obejmował kształcenie na poziomie licealnym (a więc kończył się maturą uprawniającą do podjęcia studiów wyższych).

Szkoła była ważnym miejscem na mapie oświatowej Oszmiańszczyzny. Jak wspominają jej uczniowie: ”Miała wspaniałych Profesorów, którzy umieli uczyć, jak również i wychowywać. Uczyli nas nie tylko pamięciowej wiedzy, lecz samodzielnego myślenia i wnioskowania, szukania potrzebnych materiałów. A gdy zaszła potrzeba tak uczniowie, jak i profesorowie nie żałowali swego życia w obronie Ojczyzny”. Te słowa potwierdza smutna statystyka – w czasie II wojny światowej 15 absolwentów zginęło na polu walki o Polskę, 26 zostało zamordowanych przez gestapo, a 14 przez NKWD.

Łącznie Gimnazjum ukończyło 306 abiturientów (15 matur w wolnej Polsce oraz 1 w ramach konspiracyjnego tajnego nauczania prowadzonego przez Polskie Państwo Podziemne). Najbardziej znanymi byli: Henryk Dembiński (wileński działacz społeczny i polityczny), Irena Górska-Damięcka (aktorka i matka znanych aktorów), Witold Łokuciewski (pilot wojskowy z dywizjonu 303). Szczegółowe zestawienie abiturientów zawiera tabela (z możliwością sortowania po nazwisku i po roku zdanej matury). Natomiast krótkie informacje o ich losach zawiera Monografia Gimnazjum (patrz część 4 poniżej).

Szkoła prowadziła również tzw. „małą maturę” (eksternistycznie oraz po zakończeniu nauki na poziomie gimnazjalnym), po zdaniu której można było kontynuować naukę w oszmiańskim gimnazjum w celu zdania końcowego egzaminu dojrzałości albo zmienić rodzaj kształcenia i kontynuować naukę w innych szkołach lub podejmować pracę. Częściowe zestawienie uczniów gimnazjum oszmiańskiego, w tym oszmiańskich tajnych kompletów, którzy zdali „małą maturę” zawiera tabela (z możliwością sortowania po nazwisku i po roku zdanej matury). Natomiast krótkie informacje o ich losach zawiera Monografia Gimnazjum (patrz część 4 poniżej).

Począwszy od roku 1979 – z inicjatywy Stanisława Kiejdo – rozpoczęły się działania związane z integracją absolwentów Gimnazjum w Oszmianie, w tym zwłaszcza zjazdy organizowane w różnych miejscach w Polsce i gromadzące Oszmiańczuków z całego świata oraz tworzenie monografii Gimnazjum Oszmiańskiego. Po śmierci Stanisława Kiejdy pracę tę kontynuował Zespół Redakcyjny w składzie: Bronisław Awgul, Józef Hrynkiewicz, Wiktor Snastin oraz Edward Szołoch. Ostatnie IV wydanie poprawione i uzupełnione, opublikowane pod tytułem:"Monografia Państwowego Gimnazjum im. Jana Śniadeckiego w Oszmianie 1918 - 1939" sygnowane jest: Gdańsk 1993 r. Monografia ta w roku 1993 została nagrodzona wyróżnieniem specjalnym w konkursie „Kresy Wschodnie pod okupacjami 1939-1945” zorganizowanym przez Archiwum Wschodnie oraz Polską Akademię Nauk.

Niestety została ona wydana wyłącznie w formie oprawionej kserokopii, co wpłynęło bardzo negatywnie na jakość fotografii zamieszczonych w tym zbiorze. Z jej treścią można zapoznać się klikając na poszczególne ikonki, bowiem ze względu na szybkość otwierania monografię stanowiącą oryginalnie zwarte wydawnictwo podzielono na 5 części.

Monografia część 1

Monografia część 2

Monografia część 3

Monografia część 4

Monografia część 5