Cmentarz parafialny w Graużyszkach
Opis cmentarza parafialnego
Cmentarz w Graużyszkach został szczegółowo opisany w pracy pod tytułem "Zabytkowe cmentarze na Kresach Wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej. Województwo Wileńskie na obszarze Republiki Białorusi" autorstwa Anny Lewkowskiej, Jacka Lewkowskiego oraz Wojciecha Walczaka. Pozycja ta została wydana przez spółkę DiG - szczegóły na portalu na stronie Wydawnictwa.
Kwatera żołnierzy Armii Krajowej na cmentarzu w Graużyszkach
W roku 1944 przy murze otaczającym graużyski kościół parafialny odbył się uroczysty pogrzeb żołnierzy Armii Krajowej poległych w walkach pod Graużyszkami, Tołminowem i Murowaną Oszmianką. Była to tymczasowa mogiła, bowiem - jak planował dowódca oszmiańskiego Zgrupowania AK major Jarema - właśnie w Graużyszkach miał powstać cmentarzyk wojskowy, na którym mieli zostać pochowani obrońcy Ziemi Oszmiańskiej polegli w walkach z wrogami. Niestety tragiczne lata powojenne nie pozwoliły na realizację tego zamierzenia.
Dlatego też Środowisko 8 Oszmiańskiej Brygady AK "Tura" postanowiło, choćby w minimalnym stopniu, zrealizować to dzieło. Bezpośrednim impulsem do prac był zły stan ruin kościoła parafialnego, przy którym znajdowała się tymczasowa mogiła oraz informacja, że w tym miejscu planowane jest rozkopanie skarpy kościelnej i budowa parkingu, co stwarzało bezpośrednie zagrożenie dla grobów.
Pod presją opisanego stanu rzeczy Konwent Środowiska 8 Brygady podjął decyzję o przeprowadzeniu ekshumacji i urządzeniu kwatery wojskowej na cmentarzu graużyskim. Na ten cel zostało przeznaczone pole cmentarne o wymiarach 4,5 na 3,5 m. Ekshumację przeprowadzono w trzech etapach: 8 marca 1991 roku i 17 czerwca 1991 roku - pod kierunkiem Jana Kamińskiego, w obecności Czesława Pawłowskiego (obaj z 8 Brygady), z udziałem Jana Kupszałowicza z Graużyszek oraz ks. Antoniego Rafałki - proboszcza oszmiańskiego, który odprawił nabożeństwo żałobne, a także w dniu 29 listopada 1995 roku, kiedy to żałobną Mszę Św. i egzekwie odprawił proboszcz graużyski ks. Antoni Jusiel (protokół ekshumacji i ponownego pochówku w kwaterze AK na cmentarzu został podpisany przez Stefana Matusewicza, Adama Rogowskiego i Ludwika Świdę).
W okresie od połowy roku 1991 trwały - z różną intensywnością i przy zmiennym składzie osobowym - prace przygotowawcze oraz zbiórka środków finansowych niezbędnych do postawienia pomnika nagrobnego. Wysiłki byłych żołnierzy 8 Brygady "Tura" zostały wsparte przez pozostałe środowiska oszmiańskiej AK, a w styczniu 1996 roku na czele zespołu porządkującego graużyską kwaterę stanął mjr. Adam Walczak "Nietoperz". Ostatecznie przy wsparciu Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa udało się doprowadzić do postawienia nagrobka autorstwa architekta Michała Smoktunowicza.
Samą uroczystość tak opisuje Waldemar Wołkowicz (żołnierz 9 Brygady AK "Małego"): "(...) W dniu 29 czerwca 1996 roku odbyła się uroczysta msza na cmentarzu, podczas której dokonano aktu poświęcenia pomnika z tablicą zawierającą nazwiska i pseudonimy poległych. Z kraju przybyły dwa autokary z b. żołnierzami Armii Krajowej Zgrupowania mjr. Jaremy. Licznie zgromadziła się również ludność miejscowa oraz z okolicznych wsi. Przybyszy z Polski niewątpliwie zaskoczyła ilość (ponad 50) samochodów osobowych oraz furmanek konnych. Tuż przed uroczystością usiłowano zakłócić porządek. Kilkuosobowa grupa młodzieży, prawdopodobnie ze skrajnie prawicowej organizacji, widząc wysiadających z autokaru byłych żołnierzy w strojach organizacyjnych z opaskami biało-czerwonymi zaczęła wykrzykiwać: "prijechali bandity z AK". Reakcja ludności była natychmiastowa, szczególnie miejscowe kobiety natarły na tę grupkę, która rozproszyła się i opuściła cmentarz. Mszę Św. celebrował ks. dr (Marian) Marguż ze Ślesina w asyście ks. (Antoniego) Orłowicza ps. Katabas z XIII Brygady, aktualnie mieszkańca rejonu Gryfic. 
Przy pomniku wartę honorową pełnili żołnierze z VIII Brygady Tura. Apel poległych połączony z krótkim wystąpieniem wygłosił mjr Adam Walczak Nietoperz d-ca XIII Brygady AK. Przy pomniku zapalono kilkadziesiąt zniczy, złożono równiez kwiaty. Delegacja IX Brygady złożyła wieniec z napisem" "Poległym żołnierzom VIII i XIII Bryg. AK - żołnierze IX Brygady ""Małego". Po uroczystościach kościelnych gości z Polski podjęto poczęstunkiem, o który zatroszczył się Oddział Związku Polaków w Oszmianie.(...)"